ناف نوزادان و بند ناف نوزاد
باورهای غلط در رابطه با بند ناف
قبل از هر چیز به یکسری باورهای غلط اشاره می‌کنیم:
۱- همیشه باید از پودر و یا کرم و یا موادی گیاهی برای مراقبت و یا خشک نگه داشتن بند ناف استفاده نمود؛
۲- برای مراقبت و تمیز نگه داشتن بند ناف و در طی دوران خشک شدن بند ناف، باید از پنبه الکلی و یا الکل استفاده نمود؛
۳- تا زمان نیفتادن بند ناف نمی‌توان نوزاد را حمام کرد؛
۴- در صورت مشاهده چند لکه‌های خونی یا لخته خون روی ناف و یا لباس نوزاد و یا وجود کمی‌ترشحات سبز و یا زرد در محل ناف باید نگران خونریزی از ناف و یا عفونت ناف بود.
پس از مطالعه این مقاله شما می‌توانید به سوالات زیر پاسخ دهید
۱- حداکثر و حداقل زمانی که ممکن است بند ناف نوزاد شما بیافتد چیست؟
۲- نکات مهم و ضروری جهت مراقبت و بهداشت بند ناف نوزاد تان چه می‌باشد؟
۳- علائم وجود عفونت در بند ناف نوزاد چه می‌باشد؟
۴- گرانولوم نافی که یکی از مشکلات بند ناف نوزادان در زمان ترمیم آن می‌باشد چیست و چه درمانی دارد؟
ویدئوی آموزشی «بند ناف نوزادان» را در انتهای همین مطلب مشاهده کنید.
بند ناف نوزادان
بندناف نوزادان شامل عروقی است که از جفت مادر غذا و اکسیژن را به نوزاد منتقل می‌کند و مواد زائد را از بدن نوزاد خارج کرده و به بدن مادر می‌برد تا در آنجا تصفیه شوند.
پس از تولد نوزاد بند ناف بسته می‌شود و ارتباط غذایی و اکسیژن رسانی به نوزاد متوقف می‌شود و این زمانی است که نوزاد باید با استفاده از ریه‌هایش اکسیژن را گرفته و داخل خون منتقل نماید همچنین جهت تغذیه نیاز به شیر مادر داشته و باید شیر کافی از مادر به نوزاد داده شود.
عروق بند ناف نوزاد از ماده ای ژلاتینه و پر آب پوشیده شده است این بند حس نداسته و رشته عصبی در آن نمی‌باشد و درد را حس نمیکند. از زمانی که بند ناف نوزاد کلامپ یا بسته می‌شود تا زمانی که از بدن نوزاد جدا می‌شود و می‌افتد به طور معمول حدود ۵ تا ۱۵ روز طول می‌کشد. طی این مدت ماده ژلاتینی بند ناف به تدریج آب خود را از دست داده و خشک می‌شود و تغییر رنگ میدهد همچنین عروق داخل آن هم ترومبوز شده (لخته و بسته می‌شوند) و خشک می‌شوند. این تغییر رنگ بند ناف در نوزاد می‌تواند به صورت سفید به سمت رنگ زرد و به رنگ سبز و سپس به قهوه‌ای و در نهایت به سیاه دیده شود.
همچنین طی این مدت بندناف مستعد به آلودگی بوده و محل رشد مناسبی برای باکتری‌ها می‌باشد و یک مسیر متداول برای ورود میکروب‌ها به نوزاد و تولید عفونت‌های سیستمیک (عفونت کلی در بدن از طریق خون و عفونت خونی) می‌شود. لذا بهداشت آن بسیار مهم می‌باشد.
افتادن بند ناف نوزاد
در حالت معمول افتادن بند ناف همانطور که گفته شد ۵ روز تا ۲ هفته از تولد رخ میدهد گاهی ممکن است بیش از دو هفته طول بکشد ولی اگر بیش از ۳ تا ۴ هفته از تولد بند ناف، هنوز نیفتاده باشد بنابراین تاخیر در افتادن وجود دارد و این تاخیر می‌تواند به علت عفونت محل بند ناف و یا به علت نقص سیستم ایمنی و نقص در عملکرد گلبول‌های سفید بدن نوزاد باشد و یا به علت آنومالی‌های آناتومی و ناهنجاری‌های ساختمانی در محل ناف باشد که البته همه این موارد نیاز به مشاوره با پزشک متخصص دارد.
طی روزهای آخر افتادن بند ناف ممکن است کمی‌ترشحات کرمی رنگ یا زرد و یا قهوه‌ای کم رنگ چسبناک و یا غلیظ در محل جدا شدن بند ناف دیده شود که معمولاً بی‌بو هستند و اشکالی ندارد و نرمال می‌باشد و ناشی از بقایای تجزیه طبیعی و انهدام بند ناف می‌باشد و دلیل بر عفونت نمی‌باشد و ممکن است از یک یا دو روز قبل از افتادن تا یک یا دو روز بعد از افتادن بند ناف این ترشحات دیده شود و لباس نوزاد را کثیف کند. در تمام این روز‌ها بند ناف نوزاد را برای حمام کردن نباید در داخل تشت آب قرار داد بلکه فقط با اسفنج یا پارچه خیس و تمیز باید پاک نمود.
در روزهای نزدیک به جدا شدن بند ناف ممکن است ترشحات کمی بودار با بوی نامطبوع مشاهده شود که این می‌تواند طبیعی باشد البته بشرطی که علائم عفونت نافی وجود نداشته باشد. این به دلیل این است که پروسه و یا فرآیند افتادن بند ناف، به کمک گانگرن و پوسیدگی بند ناف توسط میکروب‌های مفید در آن محل می‌باشد. بوی بد بند ناف به تنهایی دلیل بر عفونت ناف نمی‌باشد و لذا اگر که قرمزی یا تورم و درد موضعی در پوست اطراف ناف وجود نداشته باشد پس به احتمال زیاد عفونت جدی و یا مشکل پاتولوژیک در کار نمی‌باشد ولی اگر مطمئن نیستید باید به پزشک مراجعه نمایید و مشاوره انجام شود.
پس از افتادن بند ناف ۵ تا ۱۰ روز طول می‌کشد که محل زخم کاملاً بهبود یابد و خشک شود و طی این مدت شاید لکه‌های خونی در لباس یا لخته خون خشک شده دیده شود که نرمال است ولی اگر با پاک کردن لکه خون مجدد قطره خون تازه و مکرر بعدی دیده می‌شود پس این مشکلی است که باید سریع به پزشک مراجعه نمود.
شکل ناف کودک شما در آینده، هیچ ربطی به روش بریدن یا خشک شدن بند ناف نوزاد شما ندارد.
نکات ضروری در مراقبت از بند ناف نوزاد: بایدها و نبایدها
اهداف اصلی در مراقبت از بند ناف شامل جلوگیری از آلودگی و عفونت در بند ناف می‌باشد و نیز خشک نگه داشتن بند ناف به صورت مداوم تا زمانی که بند ناف بیافتد.
۱- بند ناف را باید همواره تمیز نگه داشت به علت اینکه استعداد سوار شدن میکروب‌های پاتوژن و یا بیماری زا بر روی آن زیاد است؛
۲- لذا قبل از تماس یا دست زدن به بند ناف و حتی بعد از تماس با بند ناف باید دست‌های خود را با صابون کامل بشویید یا ضدعفونی نمایید؛
۳- سعی کنید بندناف را همواره خشک نگهدارید به صورتی که همیشه بیرون از پوشک نوزاد قرار گیرد تا زودتر خشک شود؛
۴- لباس نوزاد تنگ نباشد و آزاد باشد به طوری که هوا بتواند به راحتی در اطراف ناف حرکت نماید و ناف سریعتر خشک شود
۵- جهت جلوگیری از ساییده‌شدن بند ناف با پوست بدن و یا تماس مکرر با پوشک نوزاد و همچنین جهت دریافت هوای بیشتر برای خشک شدن بند ناف، توصیه می‌شود لبه بالایی و جلوی پوشک را چند لایه تا بزنید تا حجیم شود و بند ناف روی آن قرار گیرد؛
۶- در صورت آلودگی اتفاقی بند ناف با ادرار و یا مدفوع باید بند ناف را حتماً سریع با آب و پنبه پاک نمود و مجدد خشک نمود و خشک نگه داشت؛
۷- در حالت عادی نیاز به شستن بند ناف با صابون نمی‌باشد مگر که آلودگی بارز یا وسیع با مدفوع در بند ناف دیده شود که می‌توان در آن صورت یک بار با آب و صابون شست و سریع آن را خشک کرد؛
۸- در مراقبت‌های روتین و معمول بند ناف از موارد زیر اجتناب نمایید:
- آغشته کردن بند ناف با مواد دارویی یا گیاهی یا شیمیایی و یا استفاده از پودر‌های مختلف و یا استفاده از پنبه الکلی و بتادین یا پودر آنتی بیوتیک به صورت موضعی درد محل بند ناف.
- همچنین از بانداژ و بستن بند ناف اجتناب نمایید. در مواردی که بطور روتین و مرتب از مواد ضدعفونی و الکل استفاده شود این باعث نابودی میکروب‌های مفیدی می‌شوند که در روند افتادن بند ناف موثر می‌باشند. لذا افتادن بند ناف به تاخیر می‌افتد و عوارض احتمالی بعدی بیشتر می‌شود.
تمام اقداماتی فوق که باید از آنها اجتناب نمود اثرات منفی و نامطلوبی بر افتادن بند ناف و ترمیم بعدی آن خواهند داشت.حتی اگر گاه این اقدامات، ضرری هم نداشته باشند ولی حتما هیچ سودی در افتادن و ترمیم بند ناف نخواهند داشت؛
۹- پیشگیری از تماس بند ناف با ادرار و مدفوع؛
۱۰- سعی کنید بند ناف به طور طبیعی خودش جدا شود و سعی در جدا کردن آن ننمایید، حتی اگر با رشته نازکی آویزان شده باشد؛
۱۱- سعی کنید بند ناف را روزانه از جهت موارد زیر کنترل و چک نمایید:
- رنگ آن بوی آن و
- ترشحات احتمالی آن و رنگ ترشحات،
- رنگ پوست اطراف ناف و
- تورم پوست اطراف ناف.
تمیز کردن لخته خون خشک شده و یا ترشحات ناف و اطراف آن با پنبه تمیز و آب تمیز وگاه الکل، در جلوگیری از عفونت مهم است.
حمام کردن و بند ناف
بند ناف را در حین حمام کردن داخل آب قرار ندهید بلکه فقط با پارچه مرطوب یا اسفنج مرطوب ان را پاک نمایید و اگر با مدفوع آلوده است با پارچه و آب و صابون آن را بشویید و خشک نمایید.
همیشه بعد از حمام کردن سریع بند ناف را کاملا خشک نمایید و بعد از خشک نمودن ناف، نوزاد را بپوشانیم. پس از افتادن بند ناف، تا چند روز از اینکه کاملا محل افتادن ناف خشک شود، نوزاد را داخل تشت آب قرار ندهید. مرطوب شدن اتفاقی بند ناف در طی روند خشک شدن آن باعث تاخیر در افتادن ناف و یا عفونی شدن آن نمی‌شود به شرط اینکه بعد از خیس شدن آن، ناف را سریع خشک کرده باشید.
علائم عفونی شدن بند ناف
علائم عفونی شدن بند ناف شامل:
- قرمزی قابل توجه ویا قرمزی پیشرونده پوست اطراف بند ناف؛
- تورم پوست و نسج نرم اطراف بند ناف؛
- حساسیت و درد در لمس منطقه؛
- احساس گرمای موضعی در پوست دور ناف.
در عفونت ناف معمولا وجود ترشحات بدبو و زرد و یا سبز و غلیظ به همراه علائم فوق مشاهده می‌شود. همچنین ممکن است نوزاد تب داشته باشد.
خونریزی خفیف مداوم در محل افتادن بند ناف که با پاک کردن آن مجدد قطره خون بعدی ظاهر می‌شود می‌تواند از علائم دیگر عفونت احتمالی ناف باشد.
کودک با عفونت نافی، سرحال نیست و یا حال عمومی‌خوب ندارد و خوب به نظر نمی‌رسد. ممکن است خوب شیر نخورد و بی حال باشد و یا بی قرار باشد.
به دلیل عدم وجود اعصاب و حس در بند ناف، لذا خود بند ناف هیچ درد و حساسیت در لمس ندارد حتی اگر عفونی شده باشد، ولی پوست و نسج نرم اطراف بند ناف در عفونت‌ها، حساسیت و درد خواهد داشت.
عوارض و مشکلات شایع در ناف نوزادان
۱- گرانولوم نافی
در صورتی که پس از افتادن بند ناف، ترمیم محل افتادن ناف بیش از ۵ تا ۱۰ روز طول بکشد و پس از افتادن بند ناف، تودهای در آن محل، داخل ناف و یا برجسته از ناف دیده شود به صورت یک توده کوچک مرواریدی صورتی-قرمز و نیمه سخت گوشتی که سطح آن معمولاً مرطوب بوده و ترشحاتی آبکی دارد، پس می‌تواند تشخیص اول گرانولوم بند ناف باشد که به دنبال تاخیر در افتادن بند ناف و یا بدنبال عفونی شدن خفیف بند ناف دیده می‌شود ولی مشکل جدی ایجاد نمیکند.
ترشحات گرانولوم معمولاً رقیق و بی رنگ و بی بو و آبکی بوده و یا گاهی ترشحات زرد کمرنگ و یا کمی‌غلیظتر یا کرمی رنگ یا سبز کم رنگ است وگاه ندرتا کمی بو دار می‌باشد. ولی هیچ یک از دیگر علائم عفونت بند ناف در آن دیده نمی‌شود. گرانولوم نافی معمولاً مرطوب است و لباس نوزاد را خیس و یا کثیف نموده و به مدت چندین روز یا چندین هفته ادامه دارد.
گرانولوم برای نوزاد مشکلی ایجاد نمیکند و درد ندارد و نشانه عفونت نمی‌باشد؛ ولی معمولا نیاز به اقدام درمانی برای خشک کردن آن می‌باشد.
معمولاً این گرانولوم به علت ترمیم نامناسب و تاخیر در ترمیم ناف و یا بعلت عفونت خفیف قبلی در ناف اتفاق افتاده و معمولاً اگر بیش از یک هفته طول بکشد و ترشح زیاد داشته باشد بهتر است جهت درمان آن به پزشک مراجعه نمایید این ابنرمالیته یا مشکل شایع که در طی روند افتادن و ترمیم بند ناف رخ میدهد چند هفته بعد از تولد ظاهر می‌شود، یعنی زمانی که مدتی از افتادن بند ناف گذشته باشد.اندازه گرانولوم از ۳ تا ۱۰ میلی‌متر متغیر است.
درمان گرانولوم نافی
همانطور که گفته شد در صورت طولانی شدن حضورگرانولوم و اگر ترشحات آن بیش از یک هفته باشد، باید به پزشک مراجعه نموده و جهت درمان اقدام نمایید.
۱- استفاده از پد الکلی یا پنبه الکلی و خشک نگه داشتن گرانولوم برای چند روز؛
۲- استفاده از نمک سفره برای دو تا سه روز به صورت دو بار در روز روی توده مرطوب ریخته شود وشسته نشود. همانطور که گفته شد این اقدامات باعث درد و ناراحتی نوزاد نمی‌شود؛
۳- کوتر شیمیایی: استفاده از ماده نیترات نقره به صورت موضعی روی توده گرانولوم برای سوزاندن و خشک کردن آن؛ برای یک نوبت یا دو نوبت توسط پزشک. این درمان نیز بدون درد است؛
۴- کرایو نمودن نسج گرانولوم (برودتی)؛
۵- کوتر الکتریکی نسج گرانولوم (حرارتی)؛
۶- بستن پایه گرانولوم با نخ تا اینکه توده سیاه و نکروز شود و بیافتد؛
۷- برداشتن و بریدن آن به صورت جراحی؛
۸- استفاده از نیتروژن مایع به صورت موضعی؛
تمام موارد فوق پس از مشاوره با پزشک متخصص قابل اجرا می‌باشد.
۲- فتق نافی یا هرنی نافی
یک برجستگی در محل ناف یا اطراف ناف می‌باشد که با پوست شکم در ناحیه مربوطه پوشیده شده است. این برجستگی به علت بیرون زدگی احشا یا روده‌ها از داخل شکم به بیرون بوده که از طریق نقصی در دیواره شکم ناشی از نقص و یا ضعف عضلات دیواری شکم می‌باشد.
این برجستگی نافی ممکن است در روز اول تولد وجود نداشته باشد ولی بعد از چند هفته کم کم ظاهر شود و بزرگتر شود. یا ممکن است از بدو تولد دیده شود و بزرگ با اندازه قطر آن می‌تواند کمتر از یک سانتیمتر تا ۵ سانتیمتر باشد. معمولاً خود به خود به تدریج طی ماه‌ها کوچکتر شده و طی یک یا دو سال بهبود نسبی یا کامل می‌یابد. ولی گاه به ندرت افزایش اندازه یافته و طی چندین ماه نیاز به جراحی ترمیمی پیدا می‌کند. لذا کنترل آن بطور ماهانه در کلینیک لازم می‌باشد.
بستن فتق نافی به کمک فتق بند در بهبود آن نقشی ندارد ولی شاید از بزرگتر شدن توده جلوگیری نماید.
۳- پولیپ نافی
یک توده سفت که از بافت روده یا مجاری ادراری ساخته شده و از گرانولوم بزرگتر است درمان آن فقط جراحی می‌باشد به ندرت نشت ادرار از مجاری اداری در پولیپ ممکن است دیده شو. و شایع نمی‌باشد.
۴- امفالیت یا عفونت بند ناف
همانطور که در بالا گفته شد. قرمزی و گرمی‌و درد و سفتی پوست دور ناف دارد و ترشحات چرکی بد بو زرد رنگ و یا تیره در ناف یا اطراف ناف دارد. علائم طی دو تا سه روز از تولد می‌تواند شروع شود و یا در طی افتادن بند ناف رخ دهد. درمان آنتی بیوتیکی لازم می‌باشد.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
— اگر خونریزی در ناف وجود دارد و یا خونریزی قطره قطره در ناف وجود دارد و با پاک کردن آن قطره بعدی مجدد ظاهر می‌شود.
— در صورت کنده شدن ناگهانی که همراه با خونریزی زیاد است. در این موارد باید به سرعت ناف را با دستمال تمیز پک (pack کردن؛ یعنی با تودهای فشرده از دستمال یا گاز استریل خونریزی در محل را تحت فشار کنترل نماییم) کرد یا تحت فشار نگه داشت تا از خونریزی جلوگیری شود و باید سریع به اورژانس مراجعه کرد.
وجود علائم عفونت موضعی: به صورت موضعی در پوست اطراف بند ناف مثل قرمزی و گرمی و تورم و درد و ترشح چسبناک بد بو و یا وجود علائم سیستمیک (عمومی) مثل بی‌حالی و یا بیقراری و یا بد شیر خوردن و یا تب در نوزاد.
— گرانولوم طول کشیده بیش از ۱ هفته که ترشحات مکرر و زیاد داشته باشد.
ویدئوی آموزشی بند ناف نوزادان
منابع معتبری که در این مطالب علاوه بر تجربیات شخصی به کار رفته است:
- وبسایت بیمارستان دانشگاه کمبریج؛
- وبسایت معتبر UpToDate؛
- وبسایت پزشکان خانوار آمریکا؛
- وبسایت مرکز نوزادان انگلستان؛
- وبسایت سازمان سلامت نوزادان.
آیا این مطلب برای شما مفید بود؟
مطالب مرتبط
شقاق و درد نوک پستان مادر
مراقبت‌ها و مسائل شایع نوزاد پسر
