شقاق و درد نوک پستان مادر
در حالت طبیعی در تغذیه با پستان و شیردهی مادر، نباید درد و صدمه پوست در نوک پستان ایجاد شود.
بطور معمول و طبیعی بعلت اثرات هورمونی بر پستان و اتساع مجاری شیری، درد و حساسیت و یا سوزش خفیف تا متوسط و گذرای پوست نوک پستان مادر در هفته اول پس از تولد به صورت شایع وجود دارد و معمولاً خود به خود رفع می‌شود این درد و حساسیت در روزهای دوم تا چهارم تولد ممکن است به حداکثر خود برسد.
همچنین مکیدن‌های مکرر نوزاد در روزهای اول تولد و نیز گرفتن پستان بطور مکرر در روزهای اول تولد، توسط نوزاد باعث قرمزی و تورم نوک پستان و درد و حساسیت آن می‌شود.
توجه شود که اگر در روزهای اول حساسیت‌ها و درد و سوزش نوک پستان درمان نشود ممکن است منجر به زخم شقاق پستان شود. لذا با شروع اولین علایم درد نوک پستان جهت مشاوره و درمان اقدام نمایید.
در اغلب موارد درد نوک پستان به علت مشکل در مکیدن نوزاد و گرفتن نامناسب نوک پستان توسط نوزاد و نیز ایجاد یک لچ نا مناسب است به طوری که نوزاد در حین گرفتن پستان و تغذیه، نمی‌تواند زبان خود را در زیر پستان و بالای لثه تحتانی قرار دهد. لذا نوک پستان دچار گاز گرفتگی می‌شود.
درد در قاعده نوک پستان معمولاً به علت گرفتن پستان توسط لب پایین نوزاد بوده و به علت بد گرفتن پستان است.
دردهایی که در تمام طول نوک پستان دیده می‌شود به علت مکیدن شدید و یا بعلت مکیدن در حین دراوردن پستان از دهان است و یا در مواردی به علت بد گرفتن نوک پستان و یا عفونت قارچی نوک پستان توسط کاندیدا البیکنس است.
از علل دیگر درد نوک پستان ایجاد تاول‌های شیری است که به صورت نقطه‌های سفید در زیر لایه ظریف نوک پستان دیده می‌شود و ناشی از تجمع قطرات شیر در آنجا است.
این تاول‌ها اغلب دردناک بوده و با پاره شدن آن یا شکافتن آن درد کاهش می‌یابد. ولی اغلب خود به خود برطرف می‌شوند.
در صورت لچ نامناسب و بد گرفتن پستان توسط نوزاد باعث ایجاد خون مردگی در نوک پستان می‌شود و نیز باعث قرمزی شدید آن و یا سفید شدن نوک پستان در انتهای شیردهی می‌شود همچنین پهن شدن نوک پستان و ایجاد خط عرضی روی آن در آخر شیردهی در یک لچ بد دیده می‌شود و در نهایت منجر به ترک خوردن پوست نوک پستان و شقاق نوک پستان و خونریزی می‌شود. توجه شود که اغلب به شقاق نوک پستان عفونتهای قارچ و باکتری هم اضافه می‌شوند.
در صورتی که قرمزی و یا حساسیت و یا احساس درد و سوختگی در نوک پستان پس از هفته‌ها از تولد نوزاد یا ماه‌ها بعد ظاهر شود پس می‌تواند یکی از علل آن عفونت قارچی پستان (برفک) و یا به علت واکنش‌های آلرژیک در پوست نوک پستان باشد.
علل شقاق نوک پستان
همانطور که گفته شد شایع‌ترین علت می‌تواند وضعیت نادرست نوزاد در حین گرفتن او (پوزیشن نامناسب) و دیگری پستان گرفتن یا اتصال نامناسب (لچ نامناسب) باشد.
— از علل دیگر کوتاهی فرنولوم زیر زبانی است.
— استفاده ناصحیح از پمپ‌های شیردوشی
— بیماری‌های پوستی مادر ازجمله اگزما و خشکی پوست و درماتیت‌های پوستی
— کشیدن پستان از دهان نوزاد در حین تغذیه و یا در انتهای تغذیه بدون اینکه از تکنیک صحیح خروج پستان از دهان استفاده شود.
— استفاده از پستانک
— وجود احتقان در پستان
— عفونت قارچی نوک پستان که معمولاً با خارش و سوزش نوک پستان در حین تغذیه و نیز بعد از تغذیه مشاهده می‌شود
— استفاده مکرر از صابون و الکل برای تمیز کردن نوک پستان که باعث خشکی و ترک پوست پستان می‌شود
— استفاده از سوتین‌های سفت و یا کوچک و تنگ و یا انواع سوتین پلاستیکی
— عدم تعویض سریع پد‌های خیس شده روی نوک پستان و مرطوب نگه داشتن طولانی نوک پستان در این شرایط
— دندان درآوردن شیرخوار که در این شرایط ۴ تا ۶ ماهگی به علت حساسیت و سوزش در لثه‌های او، شیرخوار تمایل به گاز گرفتن دارد
درمان شقاق و درد نوک پستان مادر
بهترین درمان شقاق نوک پستان پیشگیری است که این امر به صورت آموزش مادر جهت پوزیشن مناسب نوزاد و ایجاد لچ مناسب در نوزاد است.
۱— قرار دادن نوزاد در زیر سینه با روش لچ مناسب و یا تغییر در پوزیشن و گرفتن نوزاد در شیردهی به طوری که در هر نوبت شیردهی، پوزیشن متفاوتی نوزاد را گرفته تا همی‌شه در یک محل فشار در نوک پستان ایجاد نشود.
۲— گاه لازم می‌شود تا در حین تغذیه نوزاد، لب تحتانی نوزاد را به بیرون بچرخانیم تا نوک پستان تحت فشار نامناسب لب تحتانی قرار نگیرد این کار را با پایین کشیدن چانه نوزاد میتوان انجام داد.
۳— در حین تغذیه، جدا کردن نوزاد از پستان و مجدد گرفتن پستان به صورت مکرر توصیه نمی‌شود چرا که نه تنها کمک به کاهش درد در پستان نمی‌کند بلکه این کار باعث کاهش تولید شیر هم می‌شود.
۴— قبل از هر شیردهی مادر سعی کند که در شرایط ریلکس و راحت به رگ کردن پستان (رفلکس جاری شدن شیر) کمک نموده و با شیر خود کمی روی نوک پستان بمالد و آن را لغزنده نماید.
۵— بعد از هر بار شیردهی نوک پستان را با کمپرس گرم و حرارت ملایم گرم نگه دارید.
۶— در موارد درد نوک پستان میتوان برای کاهش درد از مسکن و یا کیسه یخ و کمپرس سرد استفاده نمود.
۷— شیردهی را از پستان شروع کنید که درد کمتری دارد، تا رگ کردن را راحت‌تر نموده و کمک کند به کاهش درد در پستان آزرده. در حالت زخم نوک پستان، قبل از رگ کردن درد افزایش می‌یابد و این درد نیز باعث مهار رگ‌کردن می‌شود.
۸— پس از اتمام هر تغذیه، نوک پستان را با شیر انتهای پستان چرب کنید.
۹— هیچ وقت نوک پستان را مرطوب نگه ندارید و پد‌ها و پوششهای نوک پستان را که خیس شده‌اند را سریعا عوض نمایید.
۱۰— نوک پستان را در هوای آزاد قرار دهید و یا می‌توانید از سشوار برای خشک کردن آن استفاده نمایید.
۱۱— اجتناب از پوششهای پلاستیکی محافظ نوک پستان و یا شیلد‌های پلاستیکی (shield) که برای تغذیه نوزاد به روی نوک پستان قرار می‌گیرد. زیرا باعث عدم رسیدن هوا به نوک پستان می‌شود.
۱۲— طول مدت تغذیه را محدود نمایید. در صورت وزنگیری خوب نوزاد، لازم نیست نوزاد هر بار از هر دو پستان تغذیه شود. استفاده از یک پستان برای تغذیه درد کمتری ایجاد مینماید و بهبودی سریعتر را به همراه دارد
۱۳— در صورت وجود درد شدید در نوک پستان برای سه تا پنج روز شیردهی مستقیم متوقف شود و با دوشیدن شیر و دادن آن با قاشق و یا فنجان و یا با چکاندن شیر در دهان نوزاد و مکیدن انگشت مادر نوزاد را تغذیه نمایید.
۱۴— هیدراته نگه داشتن پوست نوک پستان با روغن نارگیل و یا لانولین یا شیر خود مادر یا وازلین.
استفاده از لانولین بصورت موضعی روی نوک پستان برای پیشگیری و درمان.
۱۵— در صورت مشاهده برفک در دهان نوزاد، توصیه به درمان عفونت قارچی نوک پستان می‌شود و به این صورت: با ژل فلوکونازول به مدت سه دقیقه روی نوک پستان ماساژ داده شود روزی سه تا چهار بار. برای ۷ الی ۱۰ روز و یا استفاده از داروی ضد ضد قارچ خوراکی مانند نیستاتین.
۱۶— در بعضی از موارد نوک پستان به بزاق دهان نوزاد واکنش حساسیت نشان داده و علائم نازکی پوست و سوزش دیده می‌شود. که در این موارد نیاز است با مواد قلیایی مانند محلول جوش شیرین یا آب و نمک روی نوک پستان شستشو شود. و یا در مواردی نیاز به استفاده از پمادهای کورتیکواستروئید ضعیف (هیدرو کورتیزون) روی نوک پستان است.
۱۷— در صورت ابتلا به شقاق نوک پستان، باید سریعتر جهت مشاوره و یا درمان اقدام نمایید.
بلع خون توسط نوزاد در حین تغذیه از نوک پستان دچار زخم و یا شقاق مشکلی ایجاد نمی‌کند.
اقدامات پیشگیری از زخم و شقاق نوک پستان
— آموزش مادر برای آگاهی از حساسیت‌ها و دردهای موقتی و گذرا ی طبیعی نوک پستان در روزهای اول پس از تولد.
— شروع شیردهی از ساعات اول تولد به طور مکرر.
— قرار دادن نوزاد زیر سینه قبل از شروع گرسنگی‌های شدید و ولع زیاد.
— عدم شستشوی مکرر نوک پستان با صابون و یا تمیز کردن آن با الکل.
— اجتناب نمودن از شوینده‌ها و عطر‌ها.
— در صورت نیاز به شستشوی نوک پستان فقط از آب و صابون ملایم استفاده شود.
— جلوگیری از مرطوب نگهداشتن نوک پستان به طور مداوم.
— در صورت نیاز به توقف تغذیه با پستان و یا نیاز به خروج پستان از دهان نوزاد حتماً از روش استاندارد استفاده شود. یعنی با ورود آرام انگشت اشاره خود از کنار دهان نوزاد و هدایت نوک پستان به خارج از دهان نوزاد این کار را انجام دهید. در غیر این صورت نوک پستان دچار زخم و آزردگی می‌شود.
— بعد از اتمام هر تغذیه نوک پستان را با شیر انتهایی پستان آغشته نموده و در معرض هوا قرار داده تا خشک شود.
— آموزش مادر برای ایجاد یک لچ مناسب در هنگام شیردهی.
— عدم استفاده از پوشش پستان (سوتین) که پلاستیکی و یا تنک است، بلکه باید نخی و گشاد باشد.
توصیه‌های درمانی برای شقاق و پستان
— تا زمانی که نوزاد شیر می‌خواهد شیر را به او بدهید و تغذیه را زود قطع نکنید.
منابع استفاده شده در این مقاله آموزشی:
- راهنمای بالینی شیردهی.
- مهارت‌های مکیدن شیر خوار. دکتر محمود راوری
- شقاق نوک پستان (وبسایت بیمارستان نوزادان استنفورد)
- آسیب و شقاق نوک پستان مادر در هنگام تغذیه نوزاد (وبسایت مرکز ملی سلامت بریتانیا)
- مجموعه آموزشی ترویج تغذیه با شیر مادر
- غلبه بر مشکلات شیردهی نوزاد (وبسایت یونیسف)
آیا این مطلب برای شما مفید بود؟
مطالب مرتبط
مراقبت‌ها و مسائل شایع نوزاد پسر
شرایط مناسب برای فراهم آوردن یک لچ خوب و پایدار در هر نوبت تغذیه
