دررفتگی یا دیسپلازی تکاملی مفصل هیپ (مفصل لگن، یا مفصل ران)
از آنجایی که دررفتگی مفصل لگن در نوزادان و شیرخواران شایع نیست، اما اغلب والدین ممکن است در این مورد اطلاعاتی نداشته و یا ضرورتی برای آشنایی با آن نبینند. باید به اطلاع شما والدین گرامی برسانیم که دررفتگی مفصل لگن در نوزادانی رخ می‌دهد که مفصل لگن آنها قبل از تولد مستعد به دررفتگی است و یا پس از تولد بعلت عدم آگاهی برخی والدین در روشهای مراقبتی نوزاد از جمله قنداق کردن نوزاد و یا عدم توجه به اسکرینینگ‌های تشخیصی برای این بیماری، ناخودآگاه مفصل لگنی نوزاد خود را مستعد به دررفتگی در آینده می‌کنند.
از طرفی والدین باید آگاه باشند که تشخیص زودرس این بیماری در نوزادان و شیرخواران دشوار بوده و ممکن است پزشک قادر به تشخیص مشکل مفصل نباشد و از آنجایی که نوزاد و شیرخوار مبتلا به ضعف مفصل، در ظاهر هیچ علامت و نشانه‌ای ندارد و ممکن است در بین نوزادان مواردی وجود داشته باشند که مبتلا به ضعف مفصل لگن و مستعد به دررفتگی در آینده بوده، ولی هنوز تشخیص داده نشده‌اند و پیگیری هم نشود. بنابراین در این زمان است که اهمیت آگاهی داشتن والدین از مطالب این مقاله می‌تواند فرزند آنها را از مشکلی بسیار جدی و پرهزینه با عوارض زیاد در آینده نجات داده؛ و نه تنها والدین می‌توانند از پیشرفت ضایعه مفصلی در آینده جلوگیری کنند، بلکه در مواردی هم می‌توانند در بهبود خود به خود این مشکل در شیرخوار خود نقش داشته باشند.
هدف از این مقاله آشنایی وآگاهی عموم برای توجه و پیگیری و پیشگیری از مشکلی است که با وجودی که درصد کمی‌از نوزادان مبتلا می‌شوند ولی بسیار جدی و پرهزینه است.
شما پس از مطالعه‌این مقاله می‌توانید به سوالات زیر پاسخ دهید:
-
مفصل هیپ (Hip) ناپایدار و مستعد به در رفتگی چیست و چه اهمیتی دارد؟
-
چه اقدامات مفید و پیشگیرانه‌ای برای نوزادی که مستعد به دررفتگی مفصل لگن یا هیپ می‌باشد می‌توان انجام داد؟
-
والدین اشتباها چه اقدامات روتین در نوزاد و شیرخوار انجام می‌دهند که ممکن است یک مفصل لگنی ناپایدار و یا مستعد به دررفتگی را در آینده تبدیل به یک مفصل در رفته بنماید؟
-
چه درمان‌هایی برای مفصل لگن مستعد به دررفتگی، مفصل نیمه در رفته و یا مفصل در رفته کامل وجود دارد؟
خبر خوب از بیماری DDH: این بیماری شایع نیست.
بیشتر نوزادانی که در ماه اول تولد در معاینات تشخیصی بعنوان بیماران مشکوک به DDH تحت نظر و بررسی قرار می‌گیرند، در نهایت در پایان برسی‌ها این بیماری را نداشته و تشخیص اولیه رد می‌شود.
در صورت انجام اسکرین (آزمایشات و بررسی) و تشخیص زودرس، درمان آن بسیار ساده و موثر می‌باشد و اغلب شیرخوارانی که درمان می‌شوند در آینده مشکلی در راه رفتن نخواهند داشت.
استفاده از روشهای مراقبتی صحیح در این مقاله ممکن است بتواند انواع خفیف بیماری تشخیص داده نشده را کنترل کرده و از پیشرفت آن جلوگیری نماید و حتی در مواردی آن را درمان نماید.
چالش‌های عمومی و مشکلات جدی در DDH
اغلب والدین به این بیماری آگاه نبوده و آن را جدی نمی‌گیرند و در جهت اسکرینینگ آن و یا تشخیص آن پیگیری لازم را ندارند.
حتی با معاینه و اسکرین نوزاد، گاه موارد تشخیص داده نشده این بیماری دیده می‌شود و بعلت اینکه معمولا علائم و نشانه‌ای در کودک دیده نمی‌شود، لذا تا بعد از شروع راه رفتن کودک تشخیص به تاخیر می‌افتد.
مفصل لگن یا هیپ شامل دو قسمت اصلی است:
۱- توپ و یا (سر استخوان ران) و
۲- کاسه مفصل که قسمتی از استخوان لگن است و به نام (ستابولوم) می‌باشد، به طوری که در حالت نرمال سر ران در داخل کاسه به صورت پایدار و محکم قرار دارد و محاصره شده است و حرکات چرخشی نرمال خود را دارد و از داخل کاسه هرگز خارج نمی‌شوند.
ولی در نوزادان مبتلا به ناپایداری مفصل و یا مستعد به دررفتگی مفصل هیپ (DDH)، به‌این صورت است که کاسه مفصل قبل از تولد و در داخل رحم به طور کامل رشد و تکامل نیافته و یا ناقص شکل گرفته که به آن «دیسپلازی» گفته شده و لذا کاسه «استابولوم » کم عمق شده و توپ «سر استخوان ران» را به خوبی پوشش نمی‌دهد و امکان خروج سر از داخل کاسه مفصل و دررفتگی مفصل وجود خواهد داشت.
DDH، ترم پزشکی یا واژه‌ای است که برای نوزادانی مطرح می‌شود که بدو تولد (بندرت) و یا طی هفته‌ها یا ماه‌های بعد از تولد دچار دررفتگی و خارج شدن سر استخوان ران از کپسول مفصلی لگن یا هیپ می‌شوند. یا به نوزادانی گفته می‌شود که مفصل لگنی آنها قبل از تولد به صورت ناکامل و بد فرم، رشد و تکامل پیدا کرده «دیسپلازی» و مستعد به دررفتگی و یا نیمه دررفتگی سر استخوان ران از داخل مفصل می‌باشند.
به طور کلی DDH به سه شکل ممکن است خود را نشان دهد
۱- (نوع خفیف) مفصل ناپایدار و مستعد به دررفتگی – سر هنوز در کاسه است؛
۲- (نوع متوسط) دیسپلازی مفصل – بد شکل گیری مفصل لگن؛
۳- (نوع شدید) دررفتگی مفصل – توپ از کاسه مفصل خارج شده است.
در رفتگی مفصل لگن یک مشکل بسیار مهم می‌باشد که تاخیر در تشخیص آن باعث اختلال در راه رفتن کودک و آرتروز (تخریب) مفاصل در آینده می‌شود و نیاز به اقدامات درمانی بسیار دشوار و عمل‌های جراحی سنگین برای اصلاح آن دارد که ممکن است در مواردی هم نتایج مناسب و قابل قبولی ندهد و یا همراه با عوارض زیادی باشد. معمولاً در هر ۱۰۰۰ نوزاد یک یا دو نوزاد مبتلا به دررفتگی کامل مفصل لگن می‌باشند.
پس ملاحظه می‌فرمایید که ناپایداری مفصل هیپ قبل از تولد شکل گرفته و ایجاد می‌شود، و در دوران نوزادی ممکن است با معاینات دقیق و مکرر در کلینیک کشف شود، و یا اینکه قابل تشخیص نباشد.
در ماه‌های اول تولد مفاصل نوزاد و از جمله مفصل لگن یا هیپ، شل و نرم بوده و انعطاف بیشتری دارد و در صورتیکه قرار گیری پاها در ماه‌های اول تولد به صورت نامناسب و کشیده (مانند روشهای غلط قنداق کردن والدین) و تحت فشار باشد، حرکت و جابجایی زیاد توپ در کاسه مفصل ناپایدار، به تدریج باعث صدمه و تخریب لبه‌های حفره مفصل لگن می‌شود و ایجاد بدشکلی و یا بد فرم گیری (دیسپلازی) مفصل لگن می‌شود و نا خواسته باعث تبدیل شدن یک مفصل مستعد ناپایدار، به یک دررفتگی کامل مفصل هیپ در آینده می‌شوند.
تحقیقات اخیر نشان داده است که قنداق کردن سفت و محکم نوزادان در حالی که زانوی نوزاد مستقیم و صاف و دو پای نوزاد به هم چسبیده باشد، می‌تواند باعث افزایش ریسک بروز DDH در کودک بشوند.
تشخیص زودرس ضعف مفصل یا ناپایداری مفصل هیپ بسیار مهم و حیاتی است چرا که اگر این مشکل مفصلی در طی ماه اول تولد تشخیص داده شود می‌توان با توصیه‌ها و اقدامات درمانی به موقع و ساده از ایجاد در رفتگی آتی مفصل لگن پیشگیری کرد و یا به راحتی آنرا درمان نمود.
تاخیر در تشخیص آن نیاز به درمان‌های پیچیده داشته و پاسخ درمانی ضعیف خواهد داشت.
تشخیص زودتر = درمان آسان تر و سریعتر و نتیجه نهایی بهتر
لذا تشخیص با اسکرین تست DDH در روزهای اول تولد با معاینه بالینی روز اول تولد و پیگیری موارد مشکوک آن در کلینیک در هفته یا ماه‌های اول بعد از تولد و با سونوگرافیو یا X-ray (رادیوگرافی) مفصل لگن و تکرار معاینه نوزاد، صورت می‌گیرد.
در روزهای اول تولد پزشک متخصص با معاینه لگن و مفصل هیپ نوزاد می‌تواند با حرکت دادن مفصل و تست (ارتلانی و بارلو) و لمس صدای «کلیک و کلانک» ابنرمال (غیر طبیعی) که در معاینه خود در مفصل لگن حس می‌کند به DDH مشکوک شده و به والدین اطلاع داده و جهت پیگیری و معاینه بعدی در کلینیک، طی هفته‌های بعد و یا ارجاع نوزاد جهت انجام سونوگرافی هیپ، نوزاد را تحت نظر گرفته و برای تشخیص زودرس DDH اقدام نماید. و یا به متخصص ارتوپد اطفال معرفی نماید.
این یک فرصت بی نظیری است که پزشک در اختیار والدین گذاشته تا از ایجاد یک مشکلی بزرگ و جدی در آینده جلوگیری شود.
در زمان معاینه سر استخوان ران بطور موقت از کاسه خارج شده و دچار دررفتگی می‌شود و باز مجدد جا می‌افتد. (منبع تصویر)
دستورالعمل اسکرین تشخیصی برای DDH ممکن است در کشور‌های مختلف فرق داشته باشد. در بعضی از کشور‌ها همه نوزادان متولد شده را برای انجام اسکرینینگ DDH سونوگرافی لگن انجام می‌دهد. آکادمی اطفال آمریکا توصیه می‌نماید معاینات متناوب در کلینیک و نیز سونوگرافی لگن در نوزادان با ریسک فاکتور برای DDH انجام شود. معاینات تشخیصی بهتر است تا نه ماهگی ادامه یابد.
بنابراین مراقبت‌ها و پیشگیری از در رفتگی مفصل لگن در ماه‌های اول تولد ضروری است چرا که بعد از شش ماهگی تاندون‌ها در اطراف مفصل لگن ضخیم و سفت شده و در رفتگی مفصل هیپ را به همان صورت در رفته نگه داشته و فیکس می‌شود.
دیسپلازی مفصل لگن و حتی در رفتگی آن برای شیرخوار و کودک دردناک نمی‌باشد بلکه در سن‌های بالاتر است که بعلت تخریب سطح مفصلی در آنها، درد کم کم ظاهر می‌شود.
علائم و نشانه‌های DDH بسته به سن کودک و شدت نقص مفصل متفاوت خواهد بود به طوری که در نوزادان معمولا علامتی نداشته و فقط با معاینات اسکرینینگ ممکن است کشف شود. در کودکان چند ماهه گاه ممکن است نامساوی بودن چین‌های پوستی در ناحیه باسن و یا عدم تساوی در ارتفاع زانو در حالت دراز کشیده و در سن‌های بالاتر با مشاهده اشکالات در راه رفتن دیده شود.
شیرخواران و کودکان مبتلا به دیسپلازی مفصل لگن که درمان نشده‌اند و نیز دچار دررفتگی مفصل لگن نشده‌اند، معمولا علامتی نداشته و دردی ندارند و تاخیر در راه رفتن برایشان پیش نمی‌آید و تا سن بلوغ و یا بعد از آن هم ممکن است مشکلی در راه رفتن نداشته باشند ولی به تدریج اختلال در راه رفتن و یا درد ظاهر می‌شود. حتی کودکان مبتلا که دچار دررفتگی لگن هم می‌باشند و تشخیص داده نشده‌اند ممکن است تاخیر در راه رفتن نداشته و تا سال‌ها بتوانند با همان مفصل در رفته راه بروند ولی عوارض بعدی کم کم ظاهر می‌شود.
دلیل ایجاد مفصل ناپایدار در نوزادان‌ها چیست؟
اغلب والدین سوال می‌کنند که دلیل ایجاد مفصل ناپایدار در نوزادان‌ها چیست و یا چرا در رفتگی مفصل ران ایجاد شده است، باید بگویم که دو علت متفاوت دارد:
۱- قبل از زایمان: پوزیشن ران‌ها و قرار نوزاد در داخل رحم و رشد و تکامل ناصحیح مفصل ران می‌تواند زمینه را برای مشکلات ذکر شده در مفصل، بعد از تولد مهیا کند؛
۲- بعد از زایمان: مراقبت‌های معمول و ناصحیح والدین بعد از تولد باعث تشدید در ضعف و ناپایداری مفصل مبتلا می‌شوند.
و معمولاً ارتباط به روش زایمان و یا صدمات حین زایمان ندارد.
علل متعدد ناپایداری و یا دررفتگی لگن شامل موارد زیر است:
عوامل ژنتیکی
مثل سابقه فامیلی دررفتگی مفصل ران و یا شلی تاندون‌ها و مفاصل در فامیل می‌باشد. DDH تمایل دارد که ارتباط فامیلی و یا سابقه فامیلی DDH در کودک وجود داشته باشد.
سابقه فامیلی یعنی در صورتی که سابقه دررفتگی مفصل لگن در فرزند قبلی وجود داشته باشد، تا ۶ درصد و در صورتی که سابقه دررفتگی مفصل لگن در والدین وجود داشته باشد، تا ۱۲ درصد سبب افزایش ابتلا نوزاد جدید به‌این مشکل DDH می‌شود.
در هر یک از مفاصل هیپ چپ و یا راست ممکن است رخ دهد و یا دو طرفه باشد ولی معمولاً سمت چپ بیشتر مبتلا می‌شود.
عوامل فیزیولوژیک
جنس نوزاد: که در دختران بیشتر دیده می‌شود.
- هورمون‌های مادری که قبل و حین زایمان در مادر ترشح شده و وارد خون جنین می‌شود و باعث اثرات شلی در تاندون‌ها و مفاصل جنین و نوزاد می‌شود.
عوامل مکانیکی
زایمان‌هایی که شکم اول مادر است.
- زایمان با قرار پا یا پرزنتیشن بریچ (breech presentation)
- پوزیشن پا و لگن بعد از تولد به صورت نامناسب قرار گیرد، مانند قنداق کردن ناصحیح نوزاد که جزو موثرترین علل در تکامل یک مفصل لگن ناپایدار و تبدیل آن به در رفتگی آتی مفصل لگن می‌شود.
اقدامات والدین در قبال دیسپلازی مفصل لگن نوزاد
والدین چه اقداماتی می‌توانند در قبال ناپایداری و دیسپلازی مفصل لگن نوزاد خود داشته باشند؟
آنها می‌توانند برای در آغوش گرفتن، قنداق کردن، و نشاندن شیر خوار و یا کودک از این نکات استفاده کنند:
۱- استفاده از حامل‌ها و یا کریر‌های مناسب برای نگهداری نوزاد و شیرخوار که بتواند پوزیشن و قرارگیری پاهای نوزاد را باز و دور از همدیگر نگه دارد.
۲- استفاده از صندلی‌های اتومبیل مناسب برای نشاندن نوزاد یا شیرخوار به صورتی که فضای کافی برای باز بودن زانوهای شیر خوار از همدیگر داشته باشد.
۳- عدم استفاده از قنداق‌های سنتی که پای نوزادان و شیرخواران را به صورت مستقیم و چسبیده به هم می‌بندند و در عوض استفاده از روشهای نوین برای قنداق کردن نوزاد یا شیرخوار در صورت لزوم.
درمان دیسپلازی یا در رفتگی مفصل لگن
ناپایداری و یا دیسپلازی و یا دررفتگی لگن به صورت مرحله به مرحله بر اساس شدت درگیری و با نظر متخصص نوزادان و اطفال و سپس متخصص ارتوپدی اطفال به این صورت است:
در نوزادان با سن کمتر از دو هفته: بلا فاصله از تشخیص، درمان انجام نمی‌شود، چراکه شل بودن مفاصل معمولاً در نوزادان تازه متولد شده دیده می‌شود و در اغلب موارد طی هفته‌ها به صورت خود به خود بهبود می‌یابد.
- استفاده از ۲ عدد پوشک یا یک پوشک بزرگ به مدت چند هفته جهت باز نگه داشتن ران‌های و زانوهای نوزاد از همدیگر، و پیگیری مجدد بعد از یک یا دو هفته با معاینه و یا تکرار مجدد سونوگرافی مفصل لگن؛
در سن ۲ تا ۶ ماهگی با استفاده از وسیله‌ای که سر استخوان ران را در داخل کاسه استابولوم در جای خود نگه دارد و یا در مرحله شدید تر یعنی در صورت تشخیص دیسپلازی و یا دررفتگی لگن با نظر متخصص ارتوپد اطفال:
استفاده از بندها یا بریس Pavlik harness (با استفاده از نوارها و باند‌های مخصوص) و یا گچ گیری به صورت پوزیشن قورباغه بمدت ۲ تا ۳ ماه؛
در بعد از ۶ ماهگی با استفاده از جا انداختن به روش غیر جراحی و یا با روش جراحی و سپس گچگیری به مدت سه تا چهار ماه درمان می‌شود.
در موارد شدید و در سن‌های بالا و یا تشخیص‌های دیررس، استفاده از جراحی می‌باشد.
چند باور غلط در رابطه با دیسپلازی یا در رفتگی مفصل لگن در نوزادان و کودکان:
در نهایت چند باور غلط که در رابطه با این موضوع وجود دارد:
۱- نوزاد بعد از تولد باید همواره در قنداق باشد و پاهای او بسته باشد تا حرکت نکند و گریه نکند و آرام بخوابد!!!
باید بدانید این اقدام بسیار خطرناک است برای نوزادانی که مفصل لگن ناپایدار دارند و مستعد بهDDH هستند.
۲- در صورتی که پزشک به والدین اطلاع دهد که مفصل لگن نوزاد صدای کلیک دارد و باید جهت تشخیص DDH پیگیری شود و یا سونوگرافی لازم دارد، آنگاه والدین بسیار نگران، و عصبانی می‌شوند که چرا فرزندشان در رفتگی مفصل لگن دارد و یا مفصل ناپایدار دارد!!!
والدین باید بدانند که این تشخیص نوزاد آنها نیست؛ بلکه فقط یک اسکرینینگ تست است و تا تشخیص نهایی نیاز به بررسی بیشتر طی چند هفته داشته و تشخیص نهایی با متخصص ارتوپد اطفال می‌باشد. هیچ دلیلی برای ناراحتی نگرانی و یا عصبانیت در مورد یک تشخیص اولیه اسکرینگ DDH نمی‌باشد و در عوض باید والدین خوشحال باشند که کسی بوده که در جهت تشخیص زودرس و پیدا کردن مفاصل مستعد به در رفتگی آتی معاینه درست و پیگیری و سونوگرافی انجام می‌دهد.
۳- والدین تصور می‌کنند که در رفتگی مفصل لگن یا ضعیف بودن مفصل لگن ناشی از نوع زایمان یا روش زایمان متخصص زنان می‌باشد و علت را از او جویا می‌شود!!!
که‌این همانطور که گفته شد تصور اشتباهی است و به ان مربوط نمی‌باشد.
در پایان باید یادآوری کنم که مطالب این مقاله در مورد بروز DDH، در نوزادانی است که از دیگر جهات سالم می‌باشند. از طرفی می‌دانیم که DDH در نوزادان با مشکلات و بیماری‌های زمینه‌ای عصبی و عضلانی نیز به میزان زیادی دیده می‌شود که تشخیص و درمان آن متفاوت از این مقاله می‌باشد.
خوشحال می‌شوم اگر نظرات و تجربیات خود را در این زمینه با ما به اشتراک گذاشته و یا با انتقادات سازنده خود ما را در بهبود ارائه مطالب یاری نمایید.
منابع علمی استفاده شده برای نگارش این مطلب:
- Developmental dysplasia of the hip: Clinical features and diagnosis
- Developmental Dysplasia of the Hip (DDH)
- Developmental Dislocation (Dysplasia) of the Hip (DDH)
- Developmental Dysplasia of the Hip
- Hip Disorders
- Developmental Dysplasia of the Hip (DDH) | Treatments
آیا این مطلب برای شما مفید بود؟
مطالب مرتبط
شقاق و درد نوک پستان مادر
مراقبت‌ها و مسائل شایع نوزاد پسر
