نکات عملی در مصرف شیر خشک؛ بخش اول: شیر خشک و انواع آن

بیش از ۱۰۰ سال است که کارخانه‌های مختلف برای تهیه شیر خشک نزدیک به استانداردهای شیر مادر تلاش می‌کنند ولی هنوز موفق نشده‌اند. تمام انواع برندهای مختلف شیر خشک از نظر کالری و پروتئین چربی و قند و املاح و ویتامین تقریباً در یک میزان و سطح استاندارد قرار دارند و فقط تفاوت آنها در کیفیت پروسسینگ و فرآیند تولید و ساخت آنها می‌باشد که باعث تفاوت در تحمل شیر و هضم و جذب شیر توسط نوزاد می‌شود و اگر نوزاد شما شیر خشک را تحمل می‌کند و و به راحتی آن را هضم می‌کند و استفراغ ندارد و یا یبوست و یا اسهال نمی‌شود و رشد خوبی نیز دارد پس شما می‌توانید از آن شیر خشک استفاده نمایید و معمولاً هیچ برندی از شیرخشک‌ها بر دیگری ارجحیت ندارد. و هیچ برندی پر چرب‌تر از دیگری نمی‌باشد (برخلاف عقیده والدین).

 

در هر برندی از شیر خشک‌ها، انواع زیر ۶ ماه (شماره ۱) و ۶ ماه تا ۱ سال (شماره ۲) و ۱ سال به بالاتر (شماره ۳) وجود دارد که با شماره ۱ و ۲ و ۳ مشخص شده است، بر اساس میزان کالری و چربی و پروتئین و املاح از جمله کلسیم و آهن موجود در هر نوع شیر، با هم متفاوت هستند و متناسب با سن کودک است.

از طرفی در انواع برند‌های شیر خشک بر اساس مشکلات بالینی نوزاد و شیرخوار انواع خاصی از شیرخشک وجود دارد که جهت درمان بعضی از مشکلات نوزاد و شیرخوار استفاده می‌گردد. ولی این نوع شیرخشک‌ها در موارد روتین و شرایط عادی در شیرخوار سالم استفاده نمی‌شوند و باید تحت نظر پزشک متخصص و با دستور او استفاده شود.

 

انواع مختلف شیرخشک

از جمله این شیرخشک‌ها، مانند:

۱- شیرخشک‌های ضد رفلاکس (AR)

این شیرخشک‌ها شیرخشک‌های ضد رفلاکس یا AR برای کاهش و کنترل ریفلاکس وکاهش استفراغ استفاده می‌شود. شیرخشک‌های ضد ریفلاکس یا آنتی رگرجیتاسیون، فقط با دستور پزشک باید استفاده شود و در دستور تهیه بعضی از آنها نیاز است که پودر شیر را با آب دمای بالاتر از ۴۰ درجه مخلوط شود ولی همیشه باید قبل از استفاده دستورالعمل هر قوطی خوانده شود.

 

۲- شیرخشک‌های هیپوآلرژیک و ضد آلرژیک

از آنجایی که اغلب شیرخشک‌های موجود از شیر گاو تهیه شده‌اند لذا در صورت وجود حساسیت به پروتئین‌های شیر گاو در نوزاد، این نوزاد با مصرف شیرخشک معمولی دچار علائم آلرژی و حساسیت‌های خفیف یا شدید نسبت به پروتئین‌های شیر گاو موجود در آن شیر خشک می‌شود.

انواع شیرخشک‌های هیپوآلرژیک و ضد آلرژیک یا شیر HA وجود دارند که برای پیشگیری از بروز آلرژی در ماه‌های آینده و یا کاهش حساسیت به پروتیین شیر گاو در نوزاد استفاده می‌شوند ولی این شیرها مستقیما باعث  درمان آلرژی نوزاد به پروتیین شیر گاو نمی‌شود.

شیر خشک‌های HA که پروتئین‌های گاوی در آن بصورت نسبی (partial) (و نه کامل) هیدرولیز و شکسته شده است.

این نوع شیر خشک برای مواردی استفاده می‌شود که مادر آلرژی به پروتئین‌های شیر گاو و یا آلرژی‌های دیگر غذایی داشته و یا سابقه آسم و تنگی نفس و یا سابقه اگزمای پوستی در مادر و پدر و خانواده وجود دارد.

 

شیر خشک پپتی جونیور نوعی شیر خشک با اثر ضد آلرژی قویتر است که پروتئین‌های آن بیشتر از شیر HA هیدرولیز شده و پروتئین‌های آن شکسته‌تر و کوچکتر از شیر HA بوده و لذا احتمال بروز آلرژی و یا حساسیت به پروتئین شیر گاو در آن، کمتر از شیر  HA است. اثر کاهش دادن علائم حساسیت در این شیر پیتی‌جونیور بیشتر است.

 

شیر خشک نئوکیت که پروتئین‌های گاوی در ان کاملا شکسته و به اسید آمینه تبدیل شده و هیچ آلرژی پروتئینی (به شیر گاو) ایجاد نمی‌کند، و برای موارد شدید آلرژی به پروتئین‌های شیر گاو مانند اگزمای شدید در نوزاد و یا علامت گوارشی شدید در نوزاد که باعث اسهال استفراغ و یا دفع خون در مدفوع می‌شود و یا علائم تنفسی و سرفه و تنگی نفس بعلت آلرژی، استفاده می‌شود.

البته طعم این شیر خشک‌ها از نوع اول به نوع سوم بسیار بدتر و تلخ تر می‌شوند.

 

۳- شیرخشک‌های کامفورت (comfort)

شیرخشک‌های کامفورت یا comfort اثرات ضد کولیک و ضد قولنج و ضد نفخ دارد. پروتئین‌ها در شیر خشک کامفورت، شکسته شده و به صورت هیدرولایز نسبی همراه با پره‌بیوتیک و پروبیوتیک‌های داخل آن باعث شده که این شیر برای کولیک و یبوست نوزادان و شیرخواران مفید بوده و هضم راحت‌تری داشته باشد.

 

۴- شیرخشک‌های ضد یبوست (anti constipation)

شیرخشک‌های ضد یبوست یا anti constipation در صورت بروز مدفوع سفت درنوازد، استفاده می‌شود و می‌توانید تا زمانی که قوام مدفوع نرمال بشود، ادامه دهید. به عنوان مثال، برای ۱ هفته و یا ۱ ماه و یا حتی بیشتر. مانند شیر نوولاک IT1 در زیر سن ۶ ماهه.

 

شیر خشک Illuma برای یبوست‌های شدید شیرخوار و نفخ او مفید است.

 

۵- شیرخشک‌های بدون لاکتوز (lactose free)

شیر خشک بدون لاکتوز یا lactose free formula در موارد بیماری عدم تحمل به لاکتوز که یک بیماری نادر است استفاده می‌شود. در این بیماری با علایم اسهال‌ و نفخ شدید و دل درد همراه است و باید فقط زیر نظر متخصص استفاده شود.

 

۶- شیرخشک‌های مخصوص نوزادان نارس (preterm formula)

شیر خشک مخصوص نوزادان نارس یا preterm formula  برای نوزادان نارس و کم وزن که در بیمارستان بستری هستند و با شیر مادر از ورن‌گیری خوبی برخوراد نیستند، در کنار شیر مادر توصیه می‌گردد، و تا زمان ترخیص می‌توان به نوزاد داد. این شیر دارای کالری بالاتر از شیر خشک معمولی است و باید فقط زیر نظر متخصص استفاده شود.

 

یادآوری: البته شیر مادر و یا شیر بانک شیر بسیار سالمتر و مفید تر است.

 

۷- شیر خشک با (PDF)

شیر خشک مخصوص نوزادان نارس (با وزن بیش از ۱٫۸ تا ۲ کیلوگرم) است و در زمان بعد از ترخیص از بیمارستان برای نوزادانی که با شیر مادر از وزن‌گیری خوبی برخوردار نیستند، در کنار شیر مادر توصیه می‌گردد و تا زمان بهبود وزن‌گیری (و حدود ۴ کیلویی وزن نوزاد)؛ می‌توان به او داد. این شیر دارای کالری بالاتری از شیر خشک معمولی هستند و باید فقط زیر نظر متخصص استفاده شود.

 

۸- تقویت‌کننده شیر مادر (HMF)

پودر HMF؛ بصورت پودر اضافه شونده به شیر مادر جهت افزایش کالری و انرژی شیر مادر در نوراد نارس و کم وزن توصیه می‌گردد. این پودر باید با شیر مادر مخلوط شود و برای نوزادانی که با شیر مادر از وزن‌گیری خوبی برخوردار نیستند؛ توصیه می‌گردد و تا زمان بهبود وزن‌گیری، می‌توان به نوزاد داد. این شیر دارای کالری بالاتر از شیر خشک معمولی بوده و در زمان بستری و یا بعد از ترخیص هم می‌تواند برای مدت محدود استفاده شود، و باید فقط زیر نظر متخصص استفاده شود.

این شیر حاوی پروتیین و چربی و املاح و ویتامین است.

 

۹- شیر خشک تقویتی اینفاترینی (Infatrini milk)

این شیر با کالری بالا تر از شیر خشک‌های معمولی برای نوزادان رسیده و ترم با سن یک ماهگی تا یکسالگی توصیه می‌شود. این شیر برای نوزادانی که با شیر مادر از وزن‌گیری خوبی برخوردا نیستند؛ توصیه می‌؛ردد و تا زمان بهبود وزن‌گیری می‌توان به نوزاد بدهیم. این شیر دارای کالری بالاتر از شیر خشک معمولی هستند.

 

 

۱۰- شیر خشک نوترینی درینک (Nutrini Drink)

شیر خشک نوترینی درینک یا Nutrini Drink با کالری بالاتر از شیر خشک‌های معمولی برای نوازادن رسیده و ترم با سن بیشتر از یکسالگی توصیه می‌؛ردد. این شیر برای نوزادانی که با شیر مادر از وزن‌گیری خوبی برخوراد نیستند؛ توصیه می‌گردد و تا زمان بهبود وزن‌گیری می‌توان آن را به نوزاد داد. این شیر دارای کالری بالاتر از شیر خشک معمولی است.چ

 

۱۱- شیر خشک‌های سویا

شیر خشک‌های تهیه شده از سویا گاه برای آلرژی به پروتئین‌های شیر گاو توصیه می‌شود ولی این توصیه اشتباه است؛ زیرا می‌تواند همان واکنش‌های آلرژی به شیر گاو را ایجاد کند. این شیر معمولاً بعد از ۶ ماهگی توصیه می‌شود.

 

۱۲- شیر خشک تهیه شده از بز

شیر خشک تهیه شده از شیر بز گاهی برای آلرژی به پروتئین‌های شیر گاو توصیه می‌شود؛ ولی این توصیه نیز اشتباه است. زیرا می‌تواند گاه در نوزادانی که آلرژی به پروتئین‌های شیر گاو دارند بعلت شباهت پروتئین‌های آن به پروتئین‌های شیر گاو؛ همان واکنش‌های آلرژی به شیر گاو را ایجاد کند، بنابراین بهتر است که توصیه نشوند.

 

 

منابع استفاده شده در این مقاله:

• مرکز پیشگیری و کنترل از بیماری‌ها (CDC): تغذیه کودک با شیر خشک
• وبسایت سلامت کودکان: میزان و برنامه تغذیه نوزاد با شیر خشک
• وبسایت یونیسف: راهنمای شیشه شیر
• وبسایت سلامت کودکان: سوالات متداول در تغذیه با شیر خشک
• مرکز پیشگیری و کنترل از بیماری‌ها (CDC): روش تمیز کردن، ضد عفونی / استریل کردن و نگهداری وسایل تغذیه نوزاد